100 lat temu wybuchło Powstanie Sejneńskie

W czasie I wojny światowej Suwalszczyznę zajęły wojska niemieckie. Niemcy zaczęli się wycofywać z tych terenów dopiero latem 1919 r.  W tym samym czasie rozpoczął się polsko-litewski spór o przynależność państwową tych ziem, chodziło przede wszystkim o powiaty suwalski, augustowski i sejneński.

Ententa 18 lipca 1919 r. poleciła francuskiemu marszałkowi Ferdynandowi Fochowi wytyczenie linii demarkacyjnej, która będzie rozgraniczać sporne terytoria. Była to tzw. Linia Focha, którą zatwierdziła Rada Najwyższa Ententy. W  granicach Polski pozostała większość spornego terytorium z Suwałkami, Sejnami i Wilnem. Takie rozstrzygnięcie zadowalało Polaków, jednak budziło niezadowolenie Litwinów. „Brońcie swych osad do ostatka, jak kto może, stając z siekierami, widłami, kosami” – zachęcał mieszkańców podczas wizyty w Sejnach w 1919 r. Mykolas Sleževičius, premier Litwy.

7 sierpnia Litwini opuścili Suwałki, jednak równocześnie umocnili swoje pozycje obronne wzdłuż rzeki Czarnej Hańczy i jeziora Wigry. Oznaczało to, że zamierzają siłą zatrzymać powiat sejneński. Polacy nie chcieli czekać, aż Rada Najwyższa Ententy zmusi Litwę do ustąpienia z zajętych ziem, i 12 sierpnia opowiedzieli się za walką zbrojną o sporne ziemie.

22 sierpnia na ręce Józefa Piłsudskiego został złożony protest Tymczasowej Rady Obywatelskiej Powiatu Sejneńskiego oraz petycja mieszkańców wsi Żarnowice, Turówka, Biernatki, Rutki i Pruska Wola. Zapowiadały one wybuch powstania. Sama decyzja o wybuchu zrywu została podjęta 16 sierpnia 1919 r. Zdecydowało o tym dowództwo Suwalskiego Okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej (POW): por. Adam Rudnicki i ppor. Wacław Zawadzki. Wtedy został również opracowany plan powstania. Celem walk było opanowanie Sejn i terenu zajmowanego najpierw przez Niemców a następnie przez Litwinów, mimo postanowień Ententy. Wybuch został wyznaczony na noc z 22 na 23 sierpnia 1919 r., kilka godzin po zapowiedzianym przez Niemców opuszczeniu Suwałk.

22 sierpnia na ręce Józefa Piłsudskiego został złożony protest Tymczasowej Rady Obywatelskiej Powiatu Sejneńskiego oraz petycja mieszkańców wsi Żarnowice, Turówka, Biernatki, Rutki i Pruska Wola. Zapowiadały one wybuch powstania. Sama decyzja o wybuchu zrywu została podjęta 16 sierpnia 1919 r. Zdecydowało o tym dowództwo Suwalskiego Okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej (POW): por. Adam Rudnicki i ppor. Wacław Zawadzki. Wtedy został również opracowany plan powstania. Celem walk było opanowanie Sejn i terenu zajmowanego najpierw przez Niemców a następnie przez Litwinów, mimo postanowień Ententy. Wybuch został wyznaczony na noc z 22 na 23 sierpnia 1919 r., kilka godzin po zapowiedzianym przez Niemców opuszczeniu Suwałk.

POW zmobilizowała do walki około tysiąca żołnierzy. Po litewskiej stronie, na spornym terenie, stacjonowało niemal 1200 żołnierzy piechoty i 120 kawalerzystów, a 600 broniło linii Czarnej Hańczy, 400 stacjonowało w Sejnach, pozostali zajmowali posterunki w mniejszych miejscowościach.

„Rozpoczęliśmy walkę o ziemie polskie, które chciano przemocą oderwać od Ojczyzny naszej. Samozwańczy rząd litewski ośmielił się nie uznać nakazów koalicji, odgrażając się, iż bronić będzie Sejneńskiego, a wkrótce odbierze i Suwałki” – głosiła odezwa polskich powstańców z 22 sierpnia 1919 r. 

O godz. 3.00 nad ranem partyzanci POW ruszyli do walki. Oddziały dowodzone przez ppor. Wacława Zawadzkiego wykorzystując zaskoczenie Litwinów, niemalże bez walki zajęły m.in. Tartak, Giby, Wigry, Krasnopol i Sejny. Po kilkunastu godzinach znaczny obszar Suwalszczyzny znajdował się już w rękach POW. Partyzanci w porozumieniu z mieszkańcami utworzyli tymczasowy zarząd Sejn oraz wypuścili z miejskiego więzienia wszystkich polskich więźniów politycznych.
24 sierpnia 1919 r. do Suwałk wjechał 41. Suwalski Pułk Piechoty, który był hucznie witany przez mieszkańców, władze miasta i duchowieństwo. Litwini jeszcze dwukrotnie próbowali zdobyć Sejny, jednak ostatecznie miasto po walkach zostało w rękach Polaków, a Litwini musieli się wycofać. 

Walki zakończyły się 28 sierpnia, choć  starcia o Suwalszczyznę trwały jeszcze kilka dni. Walki ostatecznie wygasły 9 września, kiedy Polacy wyparli siły litewskie za Linię Focha i obsadzili ją oddziałami regularnego wojska. 8 grudnia linia demarkacyjna ponownie została potwierdzona przez Radę Najwyższą Ententy jako północny odcinek przyszłej granicy polsko-litewskiej.

W powstaniu poległo blisko 50 członków POW, kilkunastu uznano za zaginionych, 70 powstańców zostało rannych. Straty po stronie litewskiej były z pewnością wyższe, jednak wobec braku wiarygodnych danych nie da się ich precyzyjnie ustalić.

We wrześniu, trzy tygodnie po odzyskaniu niepodległości, do Suwałk przyjechał Józef Piłsudski, który w budynku obecnego muzeum wygłosił przemówienie, w którym powiedział do mieszkańców Suwałk: „Dzisiaj ziemia wasza jest wolną”.

Powstańcy realizowali precyzyjnie przygotowany plan, który powstał w porozumieniu z władzami odradzającej się Polski. Starano się jednak nie działać pochopnie i unikać zbędnego rozgłosu, nie chcąc drażnić opinii międzynarodowej. To dlatego opanowane przez Litwinów tereny po polskiej stronie linii Focha nie mogły być zajęte od razu przez regularną armię polską, tylko najpierw musieli się tam pojawić sejneńscy powstańcy.

We wrześniu, trzy tygodnie po odzyskaniu niepodległości, do Suwałk przyjechał Józef Piłsudski, który w budynku obecnego muzeum wygłosił przemówienie, w którym powiedział do mieszkańców Suwałk: „Dzisiaj ziemia wasza jest wolną”.

Chociaż Powstanie Sejneńskie dla strony polskiej było zwycięskie, walki pogłębiły niechęć między Polakami a Litwinami.

Anna Kruszyńska (PAP)

akr/ skp /