100 lat temu Sejm RP przyjął ustawę o regulaminie Zgromadzenia Narodowego dla wyboru prezydenta RP
100 lat temu, 27 lipca 1922 r., Sejm przyjął ustawę o Zgromadzeniu Narodowym. W latach międzywojennych wybierało ono prezydenta na siedmioletnią kadencję. Konstytucja kwietniowa z 1935 r. zastąpiła Zgromadzenie Narodowe Zgromadzeniem Elektorów.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości uchwała Sejmu Ustawodawczego z 20 lutego 1919 r. powierzała Józefowi Piłsudskiemu urząd Naczelnika Państwa „aż do ustawowego uchwalenia tej treści konstytucji, która określi zasadniczo przepisy o organizacji naczelnych władz w Państwie Polskim”.
Przyjęta przez rząd Ignacego Paderewskiego tzw. mała konstytucja z 20 lutego 1919 r. miała charakter tymczasowy. Kilka dni wcześniej, 25 stycznia 1919 r., utworzono komisję, tzw. „Ankietę dla oceny projektów konstytucji". Do udziału w niej zaproszono 30 ekspertów pracujących nad docelową uchwałą zasadniczą Rzeczypospolitej. W pracach pod przewodnictwem historyka i prawnika Michała Bobrzyńskiego wzięło udział czternastu przedstawicieli najważniejszych ugrupowań politycznych oraz ośrodków uniwersytetów w Krakowie, Warszawie i we Lwowie.
"Pierwszy sejm był pod każdym względem wyjątkowy. Był pierwszym sejmem opartym na wyborach powszechnych, był sejmem państwa, które nie miało jeszcze ustalonych granic, nie miało konstytucji, ale miało wojnę domową w Małopolsce Wschodniej i czuło nadchodzącą burzę ze Wschodu. Był sejmem zarazem ustawodawczym, suwerennym oraz wojennym" - wspominał ekonomista i poseł PPS, Adam Pragier.
Wiosną 1919 r. swoje projekty nowej i docelowej konstytucji przygotowała Polska Partia Socjalistyczna (PPS) i Związek Ludowo-Narodowy (narodowa demokracja, endencja).
Do prac nad konstytucją w Sejmie stworzono Komisję Konstytucyjną. Do czerwca 1920 r. odbyła ona 106 posiedzeń. Prace nad ustawą zasadniczą spowolniła wojna polsko-bolszewicka. Część partii kwestionowała sens istnienia Senatu, jednak doszło do ponadpartyjnego kompromisu i wyższa izba parlamentu pozostała.
Przyjęcie konstytucji nastąpiło 17 marca 1921 r. Pierwszym marszałkiem Sejmu był Wojciech Trąmpczyński. Po uroczystej mszy w Katedrze św. Jana posłowie przyjęli „Ustawę o wykonaniu ślubu uczynionego przez Sejm Czteroletni, wzniesienia w Warszawie świątyni pod wezwaniem Opatrzności Bożej".
Konstytucja marcowa składała się ze 126 artykułów. "Co lat 25 po uchwaleniu niniejszej Konstytucji ma być Ustawa Konstytucyjna poddana rewizji zwyczajną większością Sejmu i Senatu, połączonych w tym celu w Zgromadzenie Narodowe" - czytamy w artykule 125.
Zgromadzenie Narodowe było jednym z nowych rozwiązań w polskim parlamentaryzmie.
Zarówno sto lat temu, jak i obecnie Zgromadzenie Narodowe nie posiadało i nie posiada określonego harmonogramu posiedzeń i działa zgodnie z uchwalonym przez siebie własnym regularminem. Zgromadzenie Narodowe składa się ze wspólnie obradujących posłów i senatorów. Każdy z nich ma prawo głosu i wszyscy są równi osobie.
27 lipca 1922 r. Sejm RP przyjął ustawę o Zgromadzeniu Narodowym. Konstytucja marcowa nie przewidywała powszechnych wyborów prezydenckich: wyboru dokonywało 555-osobowe Zgromadzenie Narodowe i przed nim wybrany prezydent składał przysięgę. „Wybierają na lat siedem bezwzględną większością głosów Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe" - głosił artykuł 39. konstytucji.
W listopadzie 1922 r. w całej Polsce odbyły się wybory do Sejmu i Senatu I kadencji. Wybrano 444 posłów i 111 senatorów. W wyborach największe poparcie (29,2 proc.) zdobył Chrześcijański Związek Jedności Narodowej związany z endecją. Drugie miejsce uzyskał Blok Mniejszości Narodowych(16,1 proc.), trzecie - PSL "Piast" (13,1 proc.).
Powyżej 11 proc. zyskały PSL „Wyzwolenie” i „Lewica Ludowa”. Marszałkiem Sejmu został Maciej Rataj z PSL „Piast”. Na czele Senatu stanął Wojciech Trąmpczyński.
9 grudnia 1922 r. Zgromadzenie Narodowe głosowało, wybierając prezydenta spośród pięciu kandydatów. Byli to: Jan Baudouin de Courtenay (mniejszości narodowe), Ignacy Daszyński (PPS)), Gabriel Narutowicz (bezpartyjny wspierany przez PSL „Wyzwolenie”), Stanisław Wojciechowski (kandydat PSL „Piast”)i Maurycy Zamoyski (prawica). W piątej turze wybrano prof. Gabriela Narutowicza. Część jego oponentów, zwłaszcza z kręgów endecji, sformułowało zarzut, że wybrano go głosami mniejszości narodowych, które poparły go po przegranej de Courtenaya.
"Wybór p. Narutowicza na stanowisko Prezydenta Rzplitej wstrząsnął tak potężnie uczuciami i myślami ogółu polskiego przede wszystkim dlatego, że narzucony on został większości polskiej przez lewicową mniejszość z walną pomocą obcych narodowości, czym sponiewierano haniebnie zasadę samodzielności i niezależności narodowej, drogą każdemu Polakowi" - pisał w artykule "Zawada" nieprzychylny Narutowiczowi endecki publicysta i były minister w rządzie Grabskiego prof. Stanisław Stroński na łamach "Rzeczypospolitej". Tekst wzbudził antprezydenckie nastroje wśród zwolenników endecji i spowodował eskalację przemocy. Na ulice Warszawy wyszli demonstranci protestujący przeciw prezydentowi-elektowi.
11 grudnia 1922 r. prof. Narutowicz złożył prezydencką przesięgę w gmachu Sejmu.
"Ceremonia przysięgi była wstrząsająca w swojej ponurej grozie, w Sali do połowy zaledwie zapełnionej, w świadomości, że przeżywamy chwilę prawdziwego niebezpieczeństwa" - czytamy w opracowaniu "Prezydent RP we wspomnieniach, relacjach i dokumentach" (red. M. Drozdowski). Podczas jazdy otwartym powozem do Sejmu oponenci obrzucali prezydenta bryłami śniegu.
Narutowicz sprawował najwyższy urząd w państwie zaledwie przez pięć dni. 16 grudnia 1922 r. podczas wizyty w gmachu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych (ob. Zachęta - Narodowa Galeria Sztuki) zginął od trzech pocisków z rewolweru Eligiusza Niewiadomskiego.
Po śmierci pierwszego prezydenta Marszałek Sejmu RP Maciej Rataj tymczasowo przejął najwyższą władzę w państwie. Za zgodą marszałka Piłsudskiego nominował gen. dyw. Władysława Sikorskiego na stanowisko premiera.
Na 20 grudnia Rataj wyznaczył posiedzenie nadzwyczajne Zgromadzenia Narodowego. Głosem 298 parlamentarzystów Stanisław Wojciechowski został wybrany na prezydenta RP. Za jego kontrkandydatem - prof. Kazimierzem Morawskim - popieranym przez Związek Ludowo-Narodowy głosowało 221 osób.
W wyniku przewrotu majowego (1926) Wojciechowski ustąpił ze stanowiska. Następcą został Ignacy Mościcki – przysięgę przed Zgromadzeniem Narodowym złożył 4 czerwca 1926 r. na Zamku Królewskim. Urząd Prezydenta RP pełnił do września 1939 r.
Konstytucja kwietniowa z 1935 r. znosiła Zgromadzenie Narodowe i zastąpiła je Zgromadzeniem Elektorów. Tworzyli je premier, prezes Sądu Najwyższego, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych oraz 75 elektorów wybieranych w 2/3 spośród posłów na Sejm i w 1/3 z senatorów.
W trakcie obrad okrągłostołowych w 1989 r. zdecydowano o reaktywacji Zgromadzenia Narodowego.
Obecnie tworzą je wspólnie obradujący posłowie (460) i senatorowie (100). Posiadają takie same prawa i obowiązki. Każdy z nich ma prawo do głosu, a każdy głos jest równy. Zgromadzenie Narodowe liczy więc 560 członków, a jego kadencja trwa cztery lata. Obrady ZN zwołuje marszałek Sejmu, który również im przewodniczy.(PAP)
Maciej Replewicz
mr/ skp/
Copyright
Wszelkie materiały (w szczególności depesze agencyjne, zdjęcia, grafiki, filmy) zamieszczone w niniejszym Portalu chronione są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. Materiały te mogą być wykorzystywane wyłącznie na postawie stosownych umów licencyjnych. Jakiekolwiek ich wykorzystywanie przez użytkowników Portalu, poza przewidzianymi przez przepisy prawa wyjątkami, w szczególności dozwolonym użytkiem osobistym, bez ważnej umowy licencyjnej jest zabronione.
