95 lat temu ogłoszono Deklarację Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem

W 1926 r. Józef Piłsudski dochodził do władzy w Polsce pod hasłem walki z dominacją partii w życiu publicznym. „Staję do walki, tak, jak i poprzednio, z głównym złem państwa: panowaniem rozwydrzonych partii i stronnictw nad Polską, zapominaniem o imponderabiliach, a pamiętaniem tylko o groszu i korzyści” - mówił w wywiadzie udzielonym „Kurierowi Porannemu” 10 maja 1926 r. Rozmowa była swoistą zapowiedzią walki przeciwko rządowi Wincentego Witosa, która rozpoczęła się kilkadziesiąt godzin po jego opublikowaniu.

Praktyka sprawowania rządów szybko jednak udowodniła, że piłsudczycy muszą posiadać własną organizację, która byłaby zdolna do konkurowania z wielkimi i zakorzenionymi w polskiej rzeczywistości politycznej partiami politycznymi. Sanacja mogła liczyć wyłącznie na marginalne środowisko sejmowego Klubu Pracy. Już w 1926 r. kilka zdominowanych przez piłsudczyków organizacji, takich jak Związek Strzelecki, Związek Powstańców Śląskich i Centralny Związek Osadników zawiązało koalicję Związek Naprawy Rzeczypospolitej. W tym samym czasie w najbliższym otoczeniu Piłsudskiego zarysowała się idea Mężów Zaufania Rządu. Prawdopodobnie jej autorem był Walery Sławek. W jego założeniach przyszła organizacja miała łączyć przedstawicieli środowisk ideowych, których jednoczyła wiara w konieczność konsolidacji systemu władzy wokół Józefa Piłsudskiego. „Wybory powinny iść pod hasłem: z jednej strony partie przedmajowe, z drugiej to wszystko, co się im przeciwstawia. Przy tym może się uda znaleźć jeden wyraz dla prawicy i lewicy rządowej” – mówił Walery Sławek na spotkaniu z przedstawicielami środowisk ziemiańskich w Dzikowie. Przeciwnikiem tej idei był między innymi Kazimierz Bartel, który uważał, że jego umiejętności gry parlamentarnej pozwolą na zachowanie kontroli nad biegiem wydarzeń bez tworzenia organizacji quasi-partyjnej.

W 1926 r. Józef Piłsudski dochodził do władzy w Polsce pod hasłem walki z dominacją partii w życiu publicznym. „Staję do walki, tak, jak i poprzednio, z głównym złem państwa: panowaniem rozwydrzonych partii i stronnictw nad Polską, zapominaniem o imponderabiliach, a pamiętaniem tylko o groszu i korzyści” - mówił w wywiadzie udzielonym „Kurierowi Porannemu” 10 maja 1926 r.

Kilka tygodni po zjeździe w Dzikowie, w listopadzie 1927 r., prezydent Ignacy Mościcki rozwiązał parlament i rozpisał nowe wybory do Sejmu na 4 marca 1928 r. Przygotowania do stworzenia listy wyborczej zwolenników Piłsudskiego przyspieszyły. 19 stycznia 1928 r. ogłoszono deklarację Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem Marszałka Piłsudskiego. W zarysowanym w niej programie wyborczym podkreślano, że 373 sygnatariuszy odezwy łączy pragnienie pracy na rzecz państwa. Powoływano się przy tym na przykład samego Piłsudskiego i jego osiągnięć w ciągu minionych kilkunastu miesięcy. „Rząd Marszałka Piłsudskiego dokonał w ciągu 19 miesięcy olbrzymiej pracy, której dodatnie wyniki widzi i odczuwa każdy obywatel. Fakt ten musi rozbudzić więcej wiary i zaufania wśród szerokich warstw społeczeństwa niż czcze rezonerskie czy demagogiczne programy partyjne. Szumnych deklaracji programowych złożono w naszych sejmikach setki. Tyle one były warte, co mierzwa słomy” – deklarowano. Ważnym argumentem twórców BBWR była także doskonała koniunktura gospodarcza, która trwała od połowy 1926 r. i zbiegła się z przejęciem władzy przez rząd Józefa Piłsudskiego. Podkreślano, że przyszli posłowie będą „dążyli do planowego wzmożenia produkcji krajowej, podniesienia zdolności wytwórczej na wszystkich polach pracy polskiej i by ten trud godzenia interesów podejmowali bez uprzedzeń i animozji partyjnych”.

Dokument był pozbawiony jakichkolwiek deklaracji ideowych. Również szczegóły programu nowego ugrupowania nie miały kluczowego znaczenia dla zdobycia przez BBWR poparcia wyborców. „Myślę, że fundamentem popularności BBWR był fakt, że nie tylko Piłsudski patrzył krytycznie na życie polityczne poprzedzające zamach majowy. Również inne środowiska polityczne, tak różne jak: socjaliści, ludowcy, liberałowie czy konserwatyści, były nastawione krytycznie. Dlatego też legenda Piłsudskiego była jednym z najważniejszych czynników przyciągających poparcie społeczne. Inne postacie związane z BBWR nie były osobami tak rozpoznawalnymi” – mówił w rozmowie z PAP historyk międzywojnia dr Dariusz Fabisz z Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Ostatecznie struktura BBWR w wyborach w roku 1928 r. była bardzo skomplikowana i niejednorodna. Piłsudczycy wystartowali z czterech listy wyborczych, w dużej mierze o charakterze regionalnym: listy BBWR, Katolickiej Unii Ziem Zachodnich (piłsudczycy z Wielkopolski i Pomorza), Stronnictwa Katolicko-Ludowego (Galicja Zachodnia) oraz Narodowo-Państwowego Bloku Pracy (złożonej z przedstawicieli Narodowej Partii Robotniczej-Lewica, Związku Naprawy Rzeczypospolitej wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego i Związku Chłopskiego). Wsparciem dla tych ugrupowań był aparat administracyjny kontrolowany przez piłsudczyków, którego przedstawiciele na wszystkich szczeblach hierarchii organizowali kampanię wyborczą.

Niezależnie od sporów o charakter BBWR, historycy nie mają wątpliwości, że był jednym z kluczowych narzędzi sprawowania władzy przez Piłsudskiego i jego otoczenie w ramach znowelizowanej nowelą sierpniową konstytucji marcowej. W wyborach z marca 1928 r. lista BBWR otrzymała niemal 28 procent poparcia, co przełożyło się na 122 mandaty. Wspierająca ją NPR-Lewica zyskała pięć mandatów poselskich, a Związek Chłopski - 3 mandaty. Piłsudczycy posiadali więc znaczącą, ale daleką od większości reprezentację parlamentarną. Aby wzmocnić pozycję „swojego” ugrupowania tuż po wyborach Piłsudski zagroził, że „rozpędzi” nowy Sejm jeśli uzna, że posłowie nie będą pracowali zgodnie z jego oczekiwaniami. Wbrew jego oczekiwaniom Sejm wybrał na urząd marszałka izby, nazywanej odtąd przez Piłsudskiego „sejmem ladacznic”, Ignacego Daszyńskiego. Konflikt obu bohaterów walki o niepodległość jeszcze bardziej zaostrzył konflikt polityczny.

Niezależnie od sporów o charakter BBWR, historycy nie mają wątpliwości, że był jednym z kluczowych narzędzi sprawowania władzy przez Piłsudskiego i jego otoczenie w ramach znowelizowanej nowelą sierpniową konstytucji marcowej.

„Do dziś trwa dyskusja czy BBWR był partią polityczną czy tylko federacją organizacji politycznych o różnym charakterze, której celem miało być pomaganie w rządach piłsudczykowskich. Nie ulega jednak wątpliwości, że BBWR był główną organizacją polityczną sanacji za życia Piłsudskiego” – podkreślił w rozmowie z PAP dr Dariusz Fabisz Dopiero uchwalenie konstytucji kwietniowej w 1935 r. oraz śmierć Piłsudskiego wymusiły powstanie nowej, zorganizowanej w sposób bardziej formalny organizacji piłsudczykowskiej – Obozu Zjednoczenia Narodowego.(PAP)

Autor: Michał Szukała

szuk/ aszw/