2018 - rok Jubileuszu Stulecia Odzyskania Niepodległości

Styczeń

160 lat temu, 1 stycznia 1858 r., w Teatrze Wielkim w Warszawie odbyła się prapremiera czteroaktowej opery "Halka" Stanisława Moniuszki.

100 lat temu, 8 stycznia 1918 r., prezydent USA Thomas Woodrow Wilson w dorocznym orędziu przedstawił czternastopunktowy program powojennego ładu politycznego. „Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym" – głosił 13. punkt. Dokument ten jest uznawany za jeden z przełomowych dla odzyskania przez Polskę niepodległości.

155 lat temu, w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r., Tymczasowy Rząd Narodowy ogłosił wybuch Powstania Styczniowego.

100 lat temu, 22 stycznia 1918 r., Ukraińska Republika Ludowa ogłosiła niezależność od rządzonej przez bolszewików Rosji.

75 lat temu, 22 stycznia 1943 r., rozkazem Komendanta Armii Krajowej gen. Stefana Roweckiego "Grota" dla skoordynowania działalności sabotażowo-dywersyjnej i partyzanckiej powołany został Kedyw – Kierownictwo Dywersji. Jego pierwszym komendantem  był płk August Emil Fieldorf "Nil".

40 lat temu, 22 stycznia 1978 r. grupa intelektualistów związanych z opozycją demokratyczną założyła w Warszawie Towarzystwo Kursów Naukowych, zajmujące się organizowaniem niezależnych wykładów i dyskusji. Inicjatorem powstania Towarzystwa był prof. Edward Lipiński. Przewodniczącym Rady Programowej został prof. Jan Kielanowski, a jej sekretarzem Andrzej Celiński. Deklarację programową podpisało 58 osób, w tym 17 profesorów i 8 docentów.

225 lat temu, 23 stycznia 1793 r., cesarzowa Katarzyna II i król Fryderyk Wilhelm II zawarli traktat dotyczący drugiego rozbioru Polski. Rosja zagarnęła 250 tys. km kw. z 3 mln mieszkańców, a Prusy 57 tys. km kw. zamieszkiwanych przez milion ludzi.

65 lat temu, 27 stycznia 1953 r., przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Krakowie zapadły wyroki w tzw. procesie kurii krakowskiej. Zapadły trzy wyroki śmierci i kary długoletniego więzienia. Było to jedno z najbardziej brutalnych uderzeń w Kościół katolicki w okresie PRL. 

1000 lat temu, 30 stycznia 1018 r., w Budziszynie zawarto polsko-niemiecki traktat pokojowy, kończący piętnastoletni okres wojen. Na podstawie jego zapisów Polska uzyskała Milsko i Łużyce. 4 dni później, 3 lutego 1018 r. Bolesław Chrobry ożenił się z Odą, córką margrabiego miśnieńskiego Ekkeharda.

50 lat temu, 30 stycznia 1968 r., pod warszawskim pomnikiem Adama Mickiewicza odbył się wiec studentów Uniwersytetu Warszawskiego przeciwko zdjęciu przez cenzurę spektaklu „Dziady” w reżyserii Kazimierza Dejmka, granego w Teatrze Narodowym. Demonstracja została rozbita przez oddziały milicji. Dwóch studentów - Adam Michnik i Henryk Szlajfer - zostało relegowanych z Uniwersytetu Warszawskiego.

85 lat temu, 30 stycznia 1933 r., prezydent Niemiec Paul von Hindenburg na stanowisko kanclerza powołał przywódcę Narodowo-Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników Adolfa Hitlera. Konsekwencją tego było stworzenie  totalitarnego nazistowskiego reżimu III Rzeszy, odpowiedzialnego za wywołanie II wojny światowej i śmierć milionów ludzi.

Luty

100 lat temu, 1 lutego 1918 r. w Łubiankach Wyższych k. Zbaraża urodził się Ignacy Tokarczuk. Jako biskup przemyski od połowy lat 70. wspierał działania opozycji. Za swoją bezkompromisową postawę w obronie Kościoła katolickiego w PRL był wielokrotnie szykanowany przez Służbę Bezpieczeństwa. Dla upamiętnienia jego zasług Sejm RP ogłosił abp. Tokarczuka patronem roku 2018. 

75 lat temu, 3 lutego 1943 r., w Stalingradzie skapitulowały resztki okrążonej 6. Armii niemieckiej generała Friedricha Paulusa. Moment ten jest uważany za przełomowy dla losów II wojny światowej.

100 lat temu, 4 lutego 1918 r., Rada Regencyjna powołała Radę Stanu Królestwa Polskiego.

100 lat temu, 9 lutego 1918 r., Państwa centralne podpisały w Brześciu Litewskim traktat pokojowy z Ukraińską Republiką Ludową. Na jego mocy do powstałego państwa ukraińskiego przyłączono Chełmszczyznę i Podlasie. W związku z postanowieniami traktatu do dymisji podał się rząd Jana Kucharzewskiego, a w nocy z 15 na 16 lutego będące pod rozkazami płk. Józefa Hallera jednostki Polskiego Korpusu Posiłkowego (II Brygady Legionów Polskich) przedarły się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i 6 marca połączyły się z oddziałami II Korpusu Polskiego w Sorokach.

75 lat temu, 9 lutego 1943 r., oddział Hryhorija Perehijniaka „Dowbeszki-Korobki”, uznany za pierwszą sotnię UPA, dokonał w kolonii Parośla I na Wołyniu masakry polskich mieszkańców, zabijając ponad 155 osób, w tym dzieci i niemowlęta. Zbrodnia ta była pierwszym masowym mordem na ludności polskiej, jakiego dokonała Ukraińska Powstańcza Armia. Rocznica zbrodni uznawana jest za początek Rzezi Wołyńskiej.

220 lat temu, 12 lutego 1798 r. w Petersburgu zmarł Stanisław August Poniatowski, ostatni król Polski.

100 lat temu, 16 lutego 1918 r., Rada Krajowa Litwy (Taryba) proklamowała niepodległość. 24 lutego niepodległość ogłosiła Estonia.

75 lat temu, 20 lutego 1943 r., Rada Narodowa RP w Londynie podjęła jednomyślnie uchwałę, w której oświadczała "że integralność obszaru Rzeczypospolitej Polskiej w jej granicach z dnia 1 września 1939 r. oraz jej suwerenność są nienaruszalne i niepodzielne".

90 lat temu, 24 lutego 1928 r., prezydent Ignacy Mościcki powołał Bibliotekę Narodową w Warszawie - centralną bibliotekę państwa polskiego, nawiązującą do tradycji Biblioteki Załuskich z XVIII w.

65 lat temu, 24 lutego 1953 r., w więzieniu na warszawskim Mokotowie władze komunistyczne wykonały wyrok śmierci na gen. Auguście Emilu Fieldorfie "Nilu". Gen. Fieldorf  był organizatorem i dowódcą Kedywu Komendy Głównej AK, jednym z najbardziej zasłużonych żołnierzy Rzeczypospolitej, Armii Krajowej i polskiego podziemia niepodległościowego. 

250 lat temu, 29 lutego 1768 r., w Barze na Podolu szlachta zawiązała konfederację w obronie wiary katolickiej i niezawisłości Rzeczypospolitej od Rosji. W walkach po stronie konfederatów wzięło udział ponad 100 tys. osób. Po upadku Konfederacji Barskiej część jej przywódców pozostała na emigracji, kilkanaście tysięcy jeńców zesłano na Sybir, znaczną liczbę konfederatów wcielono do armii carskiej. Sejm RP ogłosił rok 2018 Rokiem Konfederacji Barskiej. 

Marzec

70 lat temu, 3 marca 1948 r., przed Rejonowym Sądem Wojskowym w Warszawie rozpoczął się proces rotmistrza Witolda Pileckiego, oficera ZWZ-AK, który w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do niemieckiego obozu KL Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie. Po ucieczce z Auschwitz walczył w Powstaniu Warszawskim. Komunistyczny sąd skazał rotmistrza na karę śmierci; wyrok wykonano 25 maja 1948 r.

65 lat temu, 5 marca 1953 r., zmarł Józef Stalin, współtwórca totalitarnego państwa sowieckiego, komunistyczny dyktator odpowiedzialny za prześladowania i śmierć milionów ludzi; organizator Wielkiego Terroru w ZSRS w latach 1937-1938. Z jego rozkazu w 1940 r. ok. 22 tys. Polaków zginęło w zbrodni katyńskiej. 

50 lat temu, 8 marca 1968 r., na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego odbył się wiec protestacyjny w związku ze zdjęciem przez władze komunistyczne wystawianych w Teatrze Narodowym „Dziadów” oraz relegowaniem z uczelni Adama Michnika i Henryka Szlajfera. Został on brutalnie zaatakowany przez oddziały milicji oraz „aktyw robotniczy”. Stało się to początkiem tzw. wydarzeń marcowych, czyli fali studenckich protestów oraz sporów wewnątrz PZPR, rozgrywanych w atmosferze antysemickiej nagonki i antyinteligenckiej propagandy.

75 lat temu, 13 marca 1943 r., Niemcy przystąpili do ostatecznej likwidacji getta krakowskiego.

95 lat temu, 15 marca 1923 r., podpisano dodatkowy protokół do Traktatu Wersalskiego zatwierdzający ostatecznie wschodnią granicę II Rzeczypospolitej i uznający tym samym przynależność do niej Galicji Wschodniej i Wileńszczyzny.  Decyzji mocarstw zachodnich w sprawie polskich granic nie przyjął do wiadomości rząd sowiecki oraz władze Litwy.

170 lat temu, 20 marca 1848 r., wybuchło Powstanie Wielkopolskie, zwane także Powstaniem Poznańskim. Komitet Narodowy proklamował niepodległość Polski i rozpoczął tworzenie sił zbrojnych. Naczelnym wodzem powstania został mianowany Ludwik Mierosławski.

90 lat temu, 22 marca 1928 r.,  utworzone zostało państwowe przedsiębiorstwo "Polska Poczta, Telegraf i Telefon".

100 lat temu, 25 marca 1918 r., niepodległość ogłosiła Białoruska Republika Ludowa.

100 lat temu, 26 marca 1918 r., Józef Haller został dowódcą II Korpusu Polskiego, powstałego z połączenia II Brygady Legionów I II Korpusu Strzelców Polskich. 

75 lat temu, 26 marca 1943 r., Grupa Szturmowa Szarych Szeregów przeprowadziła akcję odbicia aresztowanego przez Gestapo Jana Bytnara „Rudego”, która do historii przeszła jako Akcja pod Arsenałem. Wzięło w niej udział 28 członków Szarych Szeregów, którzy uwolnili 21 więźniów. Po stronie polskiej w czasie akcji straty były następujące: jedna osoba aresztowana – Hubert Lenk "Hubert" (zakatowany następnie przez Gestapo) oraz dwie ciężko ranne: Maciej Aleksy Dawidowski "Alek" i Tadeusz Krzyżewicz "Buzdygan”. „Alek” i „Rudy” zmarli tego samego dnia - 30 marca 1943 r. 2 kwietnia w szpitalu zmarł również "Buzdygan".

170 lat temu, 29 marca 1848 r., Adam Mickiewicz wraz z kilkunastoma zwolennikami podpisał w Rzymie akt zawiązania Legionu Polskiego oraz przedstawił "Skład zasad", czyli zarys demokratycznego programu politycznego dla wolnej Polski. 

Kwiecień

125 lat temu, 1 kwietnia 1893 r., w Warszawie z inicjatywy Romana Dmowskiego krajowa część Ligi Polskiej i "Zet" zostały przekształcone w Ligę Narodową.

445 lat temu, 5 kwietnia 1573 r., we wsi Kamień pod Warszawą rozpoczęła się pierwsza wolna elekcja. W jej wyniku królem Polski i wielkim księciem litewskim obrano Henryka Walezego.

65 lat temu, 9 kwietnia 1953 r., w Gołąbkach pod Warszawą zmarł Stanisław Wojciechowski, współzałożyciel PPS, działacz spółdzielczy; w latach 1919-1920 minister spraw wewnętrznych, członek PSL "Piast"; w 1922 r. wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na prezydenta RP; w 1926 r. w czasie zamachu majowego zrzekł się sprawowanej funkcji, chcąc zapobiec wojnie domowej.

75 lat temu, 11 kwietnia 1943 r., niemiecka Agencja Prasowa Transocean poinformowała o „odkryciu masowego grobu ze zwłokami 3000 oficerów polskich” w Katyniu.

170 lat temu, 17 kwietnia 1848 r., władze austriackie przeprowadziły uwłaszczenia chłopów.

500 lat temu, 18 kwietnia 1518 r., w katedrze na Wawelu odbyła się koronacja Bony Sforzy na królową Polski i jej zaślubiny z Zygmuntem I Starym.

75 lat temu, 19 kwietnia 1943 r., żydowscy bojownicy z ŻOB i ŻZW stawili zbrojny opór oddziałom niemieckim, które przystąpiły do likwidacji warszawskiego getta. W trwających blisko miesiąc walkach wzięło udział ok. tysiąca słabo uzbrojonych powstańców. Niemcy przeciwstawili im ponad 2 tys. żołnierzy. "Są takie piękne słowa: godność, człowieczeństwo. Tego broniliśmy" - mówił o podjętej wtedy walce Marek Edelman, jeden z przywódców powstania. 

145 lat temu, 20 kwietnia 1873 r., w Sadzawce k. Katowic urodził się Wojciech Korfanty, polityk, działacz ruchu chrześcijańsko-demokratycznego, komisarz plebiscytowy na Górnym Śląsku, dyktator III powstania śląskiego; po rozstrzygnięciu losów Górnego Śląska poseł na Sejm Ustawodawczy i wicepremier w rządzie Wincentego Witosa.

75 lat temu, w nocy z 26 na 27 kwietnia 1943 r., z niemieckiego obozu Auschwitz uciekł rtm. Witold Pilecki, współzałożyciel Tajnej Armii Polskiej, oficer KG AK; w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie; uczestnik Powstania Warszawskiego; od 1945 r. w 2. Korpusie Polskim we Włoszech; po powrocie do Polski aresztowany przez władze komunistyczne, po brutalnym śledztwie skazany na śmierć i stracony.

370 lat temu, 29 kwietnia 1648 r., pod Żółtymi Wodami armia kozacko-tatarska pokonała wojska Rzeczypospolitej dowodzone przez Stefana Potockiego. Była to pierwsza bitwa powstania Chmielnickiego, którego konsekwencją było spustoszenie wschodniej części kraju i kryzys Rzeczypospolitej.

95 lat temu, 29 kwietnia 1923 r., z udziałem prezydenta Stanisława Wojciechowskiego i premiera Władysława Sikorskiego odbyło się w Gdyni uroczyste otwarcie "Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków".

40 lat temu, 29 kwietnia 1978 r., w Gdańsku powstał Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, dając początek robotniczemu ruchowi, który rozpoczął strajk w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r. W WZZ Wybrzeża działali m.in. Bogdan Borusewicz, Andrzej Gwiazda, Joanna Duda-Gwiazda, Krzysztof Wyszkowski, Antoni Sokołowski, Bogdan Lis, Anna Walentynowicz oraz Lech Wałęsa.

25 lat temu, 30 kwietnia 1993 r., na podstawie ustawy o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na polskie sztandary przywrócona została dewiza „Bóg, Honor, Ojczyzna”.

Maj

110 lat temu, 1 maja 1908 r., w Warszawie urodziła się Krystyna Skarbek, Polka pracująca w czasie II wojny światowej dla brytyjskiego SOE - Special Operations Executive (Kierownictwa Operacji Specjalnych); jedna z najwybitniejszych agentek wywiadu w historii.

35 lat temu, 1 maja 1983 r., na wezwanie TKK NSZZ "Solidarność" odbyły się niezależne pochody i demonstracje. W Gdańsku, Gdyni, Warszawie, Wrocławiu, Szczecinie, Poznaniu, Krakowie i Nowej Hucie manifestanci zaatakowani zostali przez oddziały ZOMO. W wyniku działań milicji śmierć ponieśli dwaj robotnicy: Ryszard Smagur i Bernard Łyskawa. Zatrzymano około 1000 osób.

30 lat temu, 2 maja 1988 r., w Stoczni Gdańskiej ogłoszono strajk będący kontynuacją fali protestów rozpoczętych kilka dni wcześniej i rozprzestrzeniających się po całym kraju. Stoczniowcy wysuwali postulaty ekonomiczne i polityczne, głównie legalizacji "Solidarności".

30 lat temu, 4 maja 1988 r., zmarł gen. Jan Mazurkiewicz "Radosław", zastępca (1943-1944), a następnie szef Kedywu KG AK. W Powstaniu Warszawskim dowódca Zgrupowania "Radosław".

150 lat temu, 7 maja 1868 r., urodził się Stanisław Przybyszewski pisarz, poeta, dramaturg, publicysta; napisał m.in. powieści "Homo ludens", "Dzieci szatana", "Synowie ziemi", "Krzyk" oraz dramaty "Złote runo", "Goście", "Matka", "Gody życia", "Mściciel". W swojej twórczości przedstawiał życie jako nieustanny tragiczny konflikt "duszy" i "mózgu", uwikłania w problemy seksu oraz skrajnego indywidualizmu.

65 lat temu, 8 maja 1953 r., Episkopat Polski przyjął memoriał będący odpowiedzią na ataki wymierzone w Kościół katolicki oraz na próby jego podporządkowania komunistycznym władzom. W ostatnich słowach pisma biskupi stwierdzali: "Rzeczy Bożych na ołtarzu cesarza składać nam nie wolno. Non possumus! (Nie możemy)".  21 maja Prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński wysłał memoriał do Bolesława Bieruta.

100 lat temu, 11 maja 1918 r., pod Kaniowem wojska niemieckie rozbiły i zmusiły do kapitulacji II Korpus Polski dowodzony przez gen. Józefa Hallera.

85 lat temu, 11 maja 1933 r., Zgromadzenie Narodowe ponownie wybrało Ignacego Mościckiego na urząd prezydenta RP.

70 lat temu, 12 maja 1948 r., w więzieniu mokotowskim stracony został przez władze komunistyczne został ppłk Stanisław Kasznica, ostatni komendant Narodowych Sił Zbrojnych.
 
10 lat temu, 12 maja 2008 r., zmarła Irena Sendlerowa, działaczka społeczna, w czasie niemieckiej okupacji szefowa wydziału dziecięcego Rady Pomocy Żydom "Żegota". Organizacja ta udzieliła różnorodnej pomocy ok. 2,5 tys. dzieci żydowskich, m.in. wywożąc je z warszawskiego getta i ukrywając w polskich rodzinach, sierocińcach oraz klasztorach.  Sejm RP ustanowił rok 2018 Rokiem Ireny Sendlerowej, oddając w ten sposób „hołd Tej, która z największym poświęceniem działała na rzecz ratowania drugiego człowieka”.

70 lat temu, 14 maja 1948 r., proklamowano powstanie państwa Izrael. Polska uznała rząd Dawida Ben Guriona.

35 lat temu, 14 maja 1983 r., zmarł brutalnie pobity w komisariacie MO na warszawskim Starym Mieście maturzysta Grzegorz Przemyk. Była to jedna z najgłośniejszych zbrodni aparatu władzy PRL w okresie stanu wojennego.

135 lat temu, 23 maja 1883 r., w paryskim przytułku św. Kazimierza zmarł Cyprian Norwid, poeta, prozaik, dramatopisarz, malarz, rysownik, rzeźbiarz; niedoceniany za życia, po latach wyniesiony do panteonu polskich wieszczów.

95 lat temu, 24 maja 1923 r., powstał rząd Wincentego Witosa, tworzony przez koalicję PSL "Piast", Związek Ludowo Narodowy i Chrześcijańską Demokrację.

70 lat temu, 25 maja 1948 r., w więzieniu mokotowskim w Warszawie władze komunistyczne wykonały wyrok śmierci na rotmistrzu Witoldzie Pileckim, oficerze ZWZ-AK, który w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie; po ucieczce z Auschwitz walczył w powstaniu warszawskim. W 1947 r. został aresztowany przez UB; torturowany i oskarżony o działalność wywiadowczą na rzecz rządu RP na emigracji, skazany został na karę śmierci.

100 lat temu, 30 maja 1918 r., powstał Związek Legionistów Polskich - organizacja kombatancka i niepodległościowa, skupiająca weteranów Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego; pierwszym komendantem związku był Edward Rydz-Śmigły.

95 lat temu, 30 maja 1923 r., Marszałek Józef Piłsudski złożył dymisję ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego WP.

 

Czerwiec

200 lat temu, 6 czerwca 1818 r., zmarł Jan Henryk Dąbrowski, polski generał, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, twórca Legionów Polskich we Włoszech.

15 lat temu, 8 czerwca 2003 r., zakończyło się trwające dwa dni referendum w sprawie przystąpienia Polski do struktur Unii Europejskiej. 77,45 proc. głosujących opowiedziało się za integracją z UE.

35 lat temu, w dniach 16–23 czerwca 1983 r., pod hasłem „Pokój Tobie, Polsko, Ojczyzno moja” papież Jan Paweł II odbył drugą pielgrzymkę do Polski. W mszach i spotkaniach z papieżem uczestniczyło 7 milionów osób w ośmiu miastach Polski.

225 lat temu, 17 czerwca 1793 r., sejm grodzieński - ostatni sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej - zwołany i działający pod terrorem władz carskich, zatwierdził m.in. II rozbiór Rzeczypospolitej.

35 lat temu, 17 czerwca 1983 r., zmarł Miron Białoszewski, poeta, prozaik, twórca teatralny; autor "Pamiętnika z powstania warszawskiego"; współtwórca Teatru Osobnego.

100 lat temu, 21 czerwca 1918 r., na Zamku Królewskim w Warszawie odbyło się inauguracyjne posiedzenie Rady Stanu.

180 lat temu, 24 czerwca 1838 roku, w Krakowie urodził się Jan Matejko, najwybitniejszy przedstawiciel polskiego malarstwa historycznego w XIX w.; autor m.in. obrazów „Bitwa pod Grunwaldem”, „Kazanie Skargi”, „Hołd pruski”, „Sobieski pod Wiedniem”, „Reytan na sejmie warszawskim 1773 roku”, „Unia lubelska”, „Stańczyk”, „Batory pod Pskowem”, „Konstytucja 3 Maja”, „Kościuszko pod Racławicami”, a także cyklu „Poczet królów i książąt polskich”.

110 lat temu, 27 czerwca 1908 r., we Lwowie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego powołany został Związek Walki Czynnej, tajna organizacja, której celem było przyszłe powstanie zbrojne w zaborze rosyjskim; na czele ZWC stanął Kazimierz Sosnkowski.

75 lat temu, 30 czerwca 1943 r., w Warszawie został aresztowany przez Gestapo gen. Stefan Rowecki "Grot", żołnierz Legionów Polskich, oficer WP i Komendant Główny ZWZ-AK. Po odrzuceniu niemieckiej propozycji współdziałania, został umieszczony w obozie Sachsenhausen, gdzie został zamordowany tuż po wybuchu Powstania Warszawskiego.

Lipiec

95 lat temu, 3 lipca 1923 r., Józef Piłsudski zrzekł się funkcji przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej; oznaczało to jego wycofanie się z czynnego życia politycznego; wraz z rodziną zamieszkał w Sulejówku.

75 lat temu, 4 lipca 1943 r., w katastrofie lotniczej koło Gibraltaru zginęło 16 osób, wśród nich premier Rządu RP i Wódz Naczelny generał Władysław Sikorski.

75 lat temu, 5 lipca 1943 r. funkcję premiera rządu RP na uchodźstwie objął Stanisław Mikołajczyk. Naczelnym Wodzem mianowany został gen. Kazimierz Sosnkowski.

75 lat temu, 5 lipca 1943 r., Komendant Główny Armii Krajowej i Delegat Rządu RP na Kraj utworzyli Kierownictwo Walki Podziemnej.

675 lat temu, 8 lipca 1343 r. król Kazimierz III Wielki zawarł z zakonem krzyżackim pokój kaliski, na mocy którego Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską.

75 lat temu, 11 i 12 lipca 1943 r., UPA dokonała skoordynowanego ataku na polskich mieszkańców 150 miejscowości na Wołyniu. Była to kulminacja trwającej już od początku 1943 r. fali mordowania i wypędzania Polaków z ich domostw, w wyniku której na Wołyniu i w Galicji Wschodniej zginęło ok. 100 tys. Polaków. 

75 lat temu, 17 lipca 1943 r., gen. Tadeusz Komorowski "Bór" objął funkcję Komendanta Głównego Armii Krajowej.

75 lat temu, 21 lipca 1943 r., Naczelny Wódz wydał rozkaz o utworzeniu II Korpusu Polskiego; dowództwo Korpusu objął gen. Władysław Anders.

35 lat temu, 22 lipca 1983 r., władze PRL zniosły stan wojenny oraz rozwiązały Wojskową Radę Ocalenia Narodowego.

100 lat temu, 27 lipca 1918 r., w decyzją Zjazdu Biskupów Królestwa Polskiego został powołany Katolicki Uniwersytet Lubelski.

20 lat temu, 28 lipca 1998 r., zmarł Zbigniew Herbert, jeden z najważniejszych poetów polskich XX wieku, pisarz o wielkim dorobku, wyjątkowym autorytecie artystycznym i moralnym; autor m.in. cyklu „Pana Cogito”, „Raportu z oblężonego miasta”, „Martwej natury z wędzidłem”, „Barbarzyńcy w ogrodzie”. Sejm RP ustanowił rok 2018 Rokiem Zbigniewa Herberta.

Sierpień

10 lat temu, 12 sierpnia 2008 r., z inicjatywy prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego do walczącej z Rosją Gruzji przyleciała misja przywódców Europy Środkowej i Wschodniej, którzy przemówili do tłumów zgromadzonych na wiecu przed parlamentem w Tbilisi. 

145 lat temu, 13 sierpnia 1873 r., w Jurczycach koło Krakowa urodził  się Józef Haller, generał WP; dowódca II Brygady Legionów Polskich i Armii Polskiej we Francji; w wojnie polsko-bolszewickiej członek Rady Obrony Państwa oraz Generalny Inspektor Armii Ochotniczej; podczas zamachu majowego stanął po stronie rządu, kierując działaniami w Wielkopolsce i na Pomorzu; współtwórca antyrządowego "Frontu Morges" (1936); w czasie II wojny światowej minister rządu RP na uchodźstwie.

95 lat temu, 13 sierpnia 1923 r., do budowanego portu w Gdyni zawinął pierwszy oceaniczny statek – francuski SS Kentucky.

1000 lat temu, 14 sierpnia 1018 r., wojska polskie, wspierane przez oddziały niemieckie i stronników księcia Świętopełka zajęły Kijów.

30 lat temu, 15 sierpnia 1988 r., rozpoczął się strajk w Kopalni Węgla Kamiennego „Manifest Lipcowy” w Jastrzębiu, gdzie górnicy obok postulatów ekonomicznych postawili żądanie legalizacji NSZZ „Solidarność” i utworzyli Międzyzakładowy Komitet Strajkowy. Strajki uznawane są za jeden z przełomowych momentów na drodze do rozmów władz PRL i opozycji demokratycznej.

50 lat temu, w nocy z 20 na 21 sierpnia 1968 r., w reakcji na Praską Wiosnę, która niosła reformy polityczne i ekonomiczne, wojska Układu Warszawskiego wkroczyły do Czechosłowacji. W agresji wzięły udział siły zbrojne ZSRS, Bułgarii, NRD, Węgier i PRL.

75 lat temu, 23 sierpnia 1943 r., wojska niemieckie poniosły klęskę w bitwie pancernej na Łuku Kurskim. Sowieckie zwycięstwo w tej bitwie pozwoliło Armii Czerwonej ostatecznie przejąć inicjatywę na froncie wschodnim.

130 lat temu, 25 sierpnia 1888 r., brat Albert Chmielowski założył Zgromadzenie Albertynów Trzeciego Zakonu Regularnego Świętego Franciszka Serafickiego Posługujących Ubogim.

Wrzesień

50 lat temu, 8 września 1968 r., podczas uroczystości dożynkowych na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie Ryszard Siwiec, były żołnierz AK, dokonał samospalenia protestując w ten sposób przeciwko inwazji wojsk Układu Warszawskiego, w tym Sił Zbrojnych PRL na Czechosłowację.

335 lat temu, 12 września 1683 r., oblegająca Wiedeń armia Imperium Osmańskiego, dowodzona przez wielkiego wezyra Kara Mustafę, została rozbita przez wojska koalicji polsko-niemieckiej z królem Janem III Sobieskim na czele.

30 lat temu, 16 września 1988 r., rozpoczęły się rozmowy przedstawicieli władz PRL, opozycji demokratycznej i Episkopatu w ośrodku MSW w podwarszawskiej Magdalence.

25 lat temu, 18 września 1993 r., ostatni żołnierze rosyjscy opuścili terytorium Polski.

25 lat temu, 19 września 1993 r., odbyły się wybory parlamentarne. Najwięcej mandatów do Sejmu uzyskały: Sojusz Lewicy Demokratycznej, Polskie Stronnictwo Ludowe, Unia Demokratyczna. Po wyborach powołano rząd Waldemara Pawlaka, popierany przez koalicję SLD-PSL.

110 lat temu, 26 września 1908 r., w Bezdanach pod Wilnem Organizacja Bojowa PPS dowodzona przez Józefa Piłsudskiego przeprowadziła akcję na rosyjski wagon pocztowy, w wyniku której zdobyto ponad 200 tys. rubli.

65 lat temu, w nocy z 25 na 26 września 1953 roku, funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa internowali prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego. Wolność odzyskał 28 października 1956 roku.

75 lat temu, 29 września 1943 r., w Popowie (powiat Lipno) urodził się Lech Wałęsa, działacz opozycji antykomunistycznej, członek Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący NSZZ "Solidarność"; prezydent RP w latach 1990-1995. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1983 r.

Październik

80 lat temu, 2 października 1938 r., oddziały Wojska Polskiego dowodzone przez gen. Władysława Bortnowskiego zajęły należącą do Czechosłowacji część Śląska Cieszyńskiego zwaną Zaolziem. Polacy stanowili tam większość mieszkańców.

100 lat temu, 4 października 1918 r., gen. Józef Haller został mianowany naczelnym wodzem Armii Polskiej we Francji.

80 lat temu, 5 października 1938 r., w krakowskich Łagiewnikach zmarła siostra Faustyna Kowalska, mistyczka, kanonizowana  w  2000  r. przez papieża Jana Pawła II.

35 lat temu, 5 października 1983 r., Komitet Noblowski przyznał Lechowi Wałęsie Pokojową Nagrodę Nobla w uznaniu jego działań na rzecz wolności i demokracji w Polsce.

230 lat temu, 6 października 1788 r., w Warszawie otwarto obrady sejmu, który do historii przeszedł, jako Sejm Wielki lub Czteroletni. Zwieńczeniem jego obrad było uchwalenie Konstytucji 3 maja.

100 lat temu, 7 października 1918 r., Rada Regencyjna Królestwa Polskiego, powołując się na trzynasty punkt styczniowej deklaracji prezydenta Wilsona wydała odezwę „Do Narodu Polskiego” zapowiadającą odzyskanie pełnej niepodległości, powołanie nowego rządu i zwołanie sejmu. Na podstawie odezwy, uznawanej za deklarację niepodległości, 12 października Rada Regencyjna przejęła władzę nad Wojskiem Polskim, które do tej pory było kontrolowane przez Niemców.

75 lat temu, 12 października 1943 r., 1. Dywizja Piechoty im. T. Kościuszki utworzona z inicjatywy podległego władzy sowieckiej Związku Patriotów Polskich w pobliżu białoruskiej miejscowości Lenino stoczyła swą pierwszą bitwę. Straty dywizji wyniosły  510 zabitych, 1776 rannych, 652 zaginionych (w większości dostali się do niewoli), co stanowiło około 20 proc. stanu dywizji. Dzień 12 października obchodzony był w PRL jako dzień Ludowego Wojska Polskiego.

80 lat temu, 13 października 1938 r., w Wenecji zmarł Władysław Zygmunt Belina-Prażmowski, jeden z twórców kawalerii legionowej, bohater wojny polsko-bolszewickiej; w II Rzeczypospolitej był m.in. prezydentem Krakowa i wojewodą lwowskim.

60 lat temu, 16 października 1958 r., Telewizja Polska po raz pierwszy wyemitowała program „Kabaret Starszych Panów” Jeremiego Przybory i Jerzego Wasowskiego.

40 lat temu, 16 października 1978 r., kardynał krakowski Karol Wojtyła został obrany papieżem i przyjął imię Jan Paweł II. 22 października na Placu św. Piotra w Watykanie odbyła się inauguracja pontyfikatu.

45 lat temu, 17 października 1973 r., polscy piłkarze w meczu na stadionie Wembley zremisowali z Anglią 1:1 i po raz pierwszy od 1938 r. awansowali do turnieju finałowego mistrzostw świata.

90 lat temu, 18 października 1928 r., w Warszawie zmarł gen. Tadeusz Rozwadowski, generał armii austriackiej, szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w czasie wojny polsko-bolszewickiej; w latach 1921-1926 generalny inspektor kawalerii; podczas zamachu majowego w 1926 r. dowódca wojsk rządowych.

205 lat temu, 19 października 1813 r., w bitwie pod Lipskiem zginął książę Józef Poniatowski, naczelny dowódca wojsk Księstwa Warszawskiego, marszałek Francji.

70 lat temu, 22 października 1948 r., w Warszawie zmarł prymas Polski kardynał August Hlond; od 1926 r. arcybiskup poznański i gnieźnieński.

100 lat temu, 28 października 1918 r., w wyzwalanym spod władzy austrowęgierskiej Krakowie powołano Polską Komisję Likwidacyjną Galicji i Śląska Cieszyńskiego. W jej skład weszli m.in. Ignacy Daszyński, Jędrzej Moraczewski i Wincenty Witos.

100 lat temu, 31 października 1918 r., Tarnów jako pierwsze polskie miasto odzyskał niepodległość.

100 lat temu, 31 października 1918 r., grupa polskich dziennikarzy przejęła biura Austriackiej Agencji Prasowej w Krakowie i Lwowie, tworząc Polską Agencję Telegraficzną. 5 grudnia 1918 r. stała się urzędową agencją prasowo-informacyjną podporządkowaną Prezydium Rady Ministrów RP.

Listopad

100 lat temu, 1 listopada 1918 r.,  rozpoczęły się polsko-ukraińskie walki o Lwów. W polskich szeregach walczyło blisko 1,5 tys. młodych ludzi, którzy nie ukończyli 17 roku życia. Nazwano ich „Orlętami Lwowskimi”.  22 listopada 1918 r. wojska ukraińskie zostały wyparte ze Lwowa po ataku podjętym przez polskich obrońców miasta oraz odsiecz oddziałów dowodzonych przez ppłk. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza.

100 lat temu, 1 listopada 1918 r., rozpoczął się w Lublinie zjazd połączeniowy, na którym uchwalono zjednoczenie harcerstwa z trzech zaborów w Związek Harcerstwa Polskiego.

100 lat temu, w nocy z 6 na 7 listopada 1918 r., w Lublinie utworzono Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele.

100 lat temu, 10 listopada 1918 r., do Warszawy z więzienia w Magdeburgu powrócił Józef Piłsudski. Początek rozbrajania żołnierzy niemieckich na ulicach Warszawy.

100 lat temu, 11 listopada 1918 r., w Rethondes koło Compiegne podpisano zawieszenie broni pomiędzy aliantami a Niemcami, kończące I wojnę światową.

100 lat temu, 11 listopada 1918 r., Rada Regencyjna przekazała naczelne dowództwo wojsk polskich Józefowi Piłsudskiemu; w 1937 r. Sejm RP ustanowił w dniu 11 listopada państwowe obchody Święta Niepodległości.

70 lat temu, 12 listopada 1948 r., biskup lubelski Stefan Wyszyński został metropolitą gnieźnieńskim i warszawskim, prymasem Polski.

100 lat temu, 14 listopada 1918 r., Rada Regencyjna przekazała Józefowi Piłsudskiemu pełnię władzy państwowej.

100 lat temu, 15 listopada 1918 r., papież Benedykt XV skierował  orędzie do Polaków z okazji odzyskania przez nich niepodległości.

100 lat temu, 16 listopada 1918 r., Józef Piłsudski wystosował telegram adresowany do przywódców państw notyfikujący powstanie niepodległego państwa polskiego.

100 lat temu, 18 listopada 1918 r., powołany został rząd Jędrzeja Moraczewskiego, pierwszy oficjalny rząd niepodległej Polski.

100 lat temu, 18 listopada 1918 r., proklamowano niepodległość Republiki Łotewskiej.

100 lat temu, 22 listopada 1918 r., Józef Piłsudski zatwierdził "Dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej"; na mocy tego dekretu, będącego swego rodzaju ustawą zasadniczą, Piłsudski obejmował jako Tymczasowy Naczelnik Państwa "Najwyższą Władzę Republiki Polskiej" i miał ją sprawować do czasu zebrania się Sejmu Ustawodawczego.

180 lat temu, 24 listopada 1838 r., w Paryżu powstała Biblioteka Polska.

100 lat temu, 28 listopada 1918 r., Tymczasowy Naczelnik Państwa Józef Piłsudski ogłosił ordynację wyborczą przed planowanymi na styczeń 1919 r. wyborami do Sejmu Ustawodawczego. Za sprawą jej zapisów Polska stała się jednym z pierwszych na świecie krajów, w których czynne i bierne prawa wyborcze przyznano kobietom. W związku z tym wydarzeniem Sejm ustanowił 2018 Rokiem Praw Kobiet. 

100 lat temu, 28 11 listopada 1918 r., Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał Polską Marynarkę Wojenną.

210 lat temu, 30 listopada 1808 r., szarża polskiego 3. szwadronu 1. Pułku Szwoleżerów Gwardii Cesarskiej na przełęcz Somosierra (Samosierra) w Hiszpanii otworzyła Napoleonowi drogę na Madryt i pozwoliła kontynuować hiszpańską kampanię. 

150 lat temu, 30 listopada 1868 r., w Poznaniu zmarł Hipolit Cegielski, przemysłowiec, założyciel fabryki narzędzi i maszyn rolniczych w Poznaniu; poseł do sejmu pruskiego, wydawca "Gazety Polskiej" i "Dziennika Poznańskiego"; współzałożyciel Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk; od 1865 r. prezes Centralnego Towarzystwa Gospodarczego.

Grudzień

100 lat temu, 3 grudnia 1918 r., w Poznaniu rozpoczął obrady Polski Sejm Dzielnicowy.

100 lat temu, 7 grudnia 1918 r., Naczelny Wódz Józef Piłsudski wydał rozkaz w sprawie jednolitości armii.

35 lat temu, 10 grudnia 1983 r., Danuta Wałęsa wraz z synem Bogdanem odebrała w Oslo przyznaną Lechowi Wałęsie Pokojową Nagrodę Nobla.

400 lat temu, 11 grudnia 1618 r., w Dywilinie zawarto rozejm kończący trwającą od 1609 r. wojnę pomiędzy Rzeczpospolitą i Rosją. Na mocy jego postanowień Rzeczpospolita osiągnęła obszar 990 tys. km², co stanowiło największą powierzchnię, jaką państwo to miało w swej historii.

70 lat temu, 15 grudnia 1948 r., w Warszawie rozpoczął się Kongres Zjednoczeniowy Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Partii Socjalistycznej, podczas którego utworzono Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR). Wybrany na Kongresie Komitet Centralny powołał Biuro Polityczne, z przewodniczącym Bolesławem Bierutem na czele.

30 lat temu, 18 grudnia 1988 r., w Warszawie w kościele Bożego Miłosierdzia został utworzony Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ Solidarność Lechu Wałęsie. Sekretarzem Komitetu został Henryk Wujec. Dodatkowo powołano 15 komisji, które miały zajmować się przygotowaniem stanowiska opozycji na obrady Okrągłego Stołu.

100 lat temu, 27 grudnia 1918 r., w Poznaniu wybuchło Powstanie Wielkopolskie, które doprowadziło do wyzwolenia spod władzy niemieckiej niemal całą Wielkopolskę. Sejm RP przyjął uchwałę ws. ustanowienia roku 2018 Rokiem Pamięci Powstania Wielkopolskiego. 

55 lat temu, 30 grudnia 1963 r., Karol Wojtyła został mianowany przez papieża Pawła VI arcybiskupem metropolitą krakowskim.

40 lat temu, 30 grudnia 1978 r., Franciszek Macharski został mianowany przez papieża Jana Pawła II metropolitą krakowskim.

Michał Szukała (PAP)

szuk/ akr/ mjs/ ls/ aleb