85 lat temu po raz pierwszy odbyły się państwowe obchody Święta Niepodległości

"Tegoroczne święto niepodległości obchodzone było w stolicy bardzo uroczyście. Kulminacyjnym punktem była wielka defilada, w której poza oddziałami wojskowymi wszystkich rodzajów broni wzięły udział wielotysięczne zastępy młodzieży, manifestując solidarność młodego pokolenia z wojskiem. Ta wielka manifestacja niewidzianej dotychczas na defiladach masy młodzieży odbyła się pod hasłem wzmożenia obronności państwa" - pisano 12 listopada 1937 r. w czasopiśmie "Robotnik", związanym z historią i tradycją Polskiej Partii Socjalistycznej.

Ukazująca się w stolicy gazeta codzienna "Dzień dobry" 12 listopada 1937 r. donosiła: "43 000 młodzieży przedefilowało wczoraj za oddziałami wojska przed Wodzem Naczelnym, Marszałkiem Śmigłym-Rydzem. Mimo niepogody wielotysięczne rzesze ludności brały udział we wszystkich uroczystościach — w nabożeństwach w świątyniach wszystkich wyznań, w entuzjastycznym przyjęciu defilujących wojsk, stowarzyszeń i organizacji, w gorącym podziwie dla sprawności wojsk podczas pokazu na Polu Mokotowskim, w akademiach".

Jak oceniono, "uroczystości w dniu Święta Niepodległości były najbardziej podniosłym i najwymowniejszym wyrazem haseł: Armia z Narodem! Młodzież z Armią!".

W dzienniku "Głos Poranny", wydawanym w Łodzi, tak opisywano obchody Święta Niepodległości: "Warszawa przybrała wygląd odświętny, na wszystkich gmachach powiewają flagi o barwach narodowych. W wystawach widnieją portrety Pana Prezydenta Rzeczypospolitej, wskrzesiciela niepodległego państwa Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego i Naczelnego Wodza Marszałka Śmigłego-Rydza".

"Nastrój w mieście podniosły. Na ulicach od wczesnego ranka tłumy publiczności, witające entuzjastycznie zmierzające na plac rewii oddziały wojskowe i zastępy niezliczonych organizacji młodzieży, związków i organizacji b. wojskowych. Specjalnymi pociągami przybyły setki delegacyj ze wszystkich zakątków kraju. Na chodnikach widać barwne grupy włościan w strojach ludowych, spieszących na wyznaczone miejsca w czasie defilady" - dodano.

Podkreślono, że w całym kraju obchody Święta Niepodległości "miały przebieg bardzo podniosły i odbywały się pod hasłem zespolenia narodu z armią". "Niezwykle liczny udział młodzieży rozmaitych stowarzyszeń, która odpowiedziała zbiorową, potężną manifestacją na apel pana ministra spraw wojskowych — nadawał dzisiejszemu świętu charakter szczególnie radosny. Liczne, w całym kraju uroczyste, akty wręczania armii broni i sprzętów, zakupionych ze składek starszego społeczeństwa i młodzieży, świadczą, jak dalece hasło obrony narodowej ogarnęło całe społeczeństwo" - wskazano.

"Kurier Poznański" w porannym wydaniu 12 listopada 1937 r. pisał: "Tegoroczne uroczystości urządzone celem uczczenia odzyskania niepodległości, kulminowały w stolicy wielką defiladą, w której poza oddziałami wojskowymi wszystkich rodzajów broni wzięły udział wielotysięczne zastępy młodzieży, manifestując solidarność młodego pokolenia z wojskiem".

Jak relacjonowano, "defilada odbyła się na przestrzeni kilku kilometrów: od placu Unii Lubelskiej przez Aleje Ujazdowskie, Nowy Świat, Krakowskie Przedmieście aż do placu Zamkowego. Na Rozdrożu wybudowano trybuny dla członków rządu, przedstawicieli prasy itd. Trybuny przybrano emblematami państwowymi i zielenią, a na wysokich masztach umieszczono stylizowane orły". "Rano we wszystkich świątyniach odbyły się uroczyste nabożeństwa dziękczynne" - informowano.

Data święta upamiętniającego odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach zaborów była w II RP sprawą dyskusyjną. W okresie międzywojennym toczono ostre spory o to, które z wydarzeń jesieni 1918 r. należy uznać za symboliczny moment odzyskania niepodległości.

Z punktu widzenia piłsudczyków najważniejszym wydarzeniem było przybycie 10 listopada do Warszawy z magdeburskiej twierdzy Józefa Piłsudskiego. Brano też pod uwagę 14 listopada, gdy Rada Regencyjna rozwiązała się i przekazała całość władzy zwierzchniej Naczelnemu Wodzowi Wojsk Polskich Józefowi Piłsudskiemu.

Z kolei lewica przekonywała o znaczeniu utworzonego w Lublinie 7 listopada rządu Ignacego Daszyńskiego.

W okresie międzywojennym to jednak 11 listopada był obchodzony jako nieoficjalne Święto Niepodległości, celebrowane zwłaszcza przez wojskowych. Data ta upamiętniała dzień, w którym Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu władzę wojskową oraz naczelne dowództwo podległych jej wojsk polskich. Także 11 listopada Niemcy podpisały we francuskim Compiegne zawieszenie broni kończące I wojnę światową.

Dzień 11 listopada uchodził w II RP za szczególny - odbywały się rewie wojskowe, msze święte za ojczyznę, ważne uroczystości na szczeblu państwowym. Tego dnia w Belwederze organizowano ceremonie wręczania Orderów Virtuti Militari za męstwo okazane w walce o wolną ojczyznę.

Pierwsze obchody Święta Niepodległości, 11 listopada 1919 r., odbywały się w trudnych warunkach - trwały bowiem walki o kształt granic odrodzonej przed rokiem Polski. Rok później, w związku z drugą rocznicą niepodległości, Piłsudski otrzymał buławę marszałkowską.

8 listopada 1926 r. prezes Rady Ministrów Józef Piłsudski wydał okólnik, który ustanawiał dzień 11 listopada dniem wolnym od pracy. "W dniu 11 listopada państwo polskie obchodzić będzie 8. rocznicę zrzucenia jarzma niewoli i uzyskania pełnej, faktycznej niezawisłości. Data powyższa winna pozostać w stałej pamięci społeczeństwa i utrwalić się w umysłach młodego pokolenia, które w zaraniu swego życia powinno odczuwać doniosłość i uroczystość tego pamiętnego dnia" - zapisano w dokumencie.

11 listopada 1926 r. odbyły się pierwsze po zamachu majowym obchody Święta Niepodległości. Na placu Saskim uroczyście defilowały pododdziały wojskowe, a w katedrze św. Jana mszę odprawił kard. Aleksander Kakowski.

Z okazji 11 listopada 1928 r. stołeczny plac Saski nazwano Placem Marszałka Józefa Piłsudskiego. Tego roku uroczyście świętowano 10-lecie niepodległości. W stolicy gmachy państwowe udekorowano girlandami i flagami narodowymi, a na Starym Mieście odbył się uroczysty pochód żołnierzy odtwarzających historyczne oddziały walczące o wolność Polski.

W 1932 r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego uznało 11 listopada za dzień wolny od nauki, który "powinien być wykorzystywany do celów wychowawczego oddziaływania na młodzież w duchu obywatelsko-państwowym na tle wydarzeń dziejowych z tym dniem związanych".

W Święto Niepodległości 1934 r. ostatni raz defiladę wojskową na Polu Mokotowskim odebrał schorowany marszałek Piłsudski.

Dopiero dwa lata po jego śmierci, w 1937 r., Sejm RP ustanowił państwowe obchody Święta Niepodległości. Ustawa z 23 kwietnia tego roku głosiła, że "Dzień 11 listopada, jako rocznica odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego i jako dzień po wsze czasy związany z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego Wodza Narodu w walkach o wolność Ojczyzny - jest uroczystym Świętem Niepodległości".

W 1937 r. oprócz uroczystej parady w stolicy zorganizowano m.in. zbiórkę funduszy na dozbrojenie armii, a w parku Wolskim odsłonięto pomnik bohatera powstania listopadowego gen. Józefa Sowińskiego.

Ostatnie państwowe obchody odzyskania niepodległości przed II wojną światową odbyły się w 1938 r., w 20. rocznicę odzyskania suwerenności państwowej.

W gazetach pisano wówczas, że "pod znakiem powrotu Zaolzia upłynęło w stolicy Święto 20-lecia Niepodległości". Miejscem, w którym dzień ten celebrowano szczególnie, był Cieszyn i – włączone do Polski 2 października – Zaolzie.

W latach 1939-1944 oficjalne lub jawne obchodzenie Święta Niepodległości było niemożliwe. W roku 1945 władze komunistyczne świętem państwowym uczyniły 22 lipca, rocznicę ogłoszenia Manifestu PKWN.

W okresie PRL Święto Niepodległości zostało zakazane. Jakiekolwiek próby kultywowania obchodów 11 listopada groziły surowymi represjami ze strony władz. Mimo to w latach siedemdziesiątych przed Grobem Nieznanego Żołnierza odbywały się patriotyczne manifestacje, które władze uznawały za nielegalne zgromadzenia. Po raz ostatni zostały one rozpędzone przez milicję w 1988 r., w 70. rocznicę 11/11.

Święto Niepodległości 11 listopada przywrócono ustawą sejmową w 1989 r. (jako Narodowe Święto Niepodległości). Obecnie jest dniem wolnym od pracy, świętowanym w całym kraju. Centralne obchody, w których uczestniczą przedstawiciele najwyższych władz państwowych, są organizowane przed Grobem Nieznanego Żołnierza na pl. Piłsudskiego w Warszawie.(PAP)

Katarzyna Krzykowska

ksi/ skp/