Nowe obiekty wpisane na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata”

"Wyróżniane obiekty Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO +Pamięć Świata+ są ważnym czynnikiem edukacji umożliwiającej refleksję nad historią" - napisał prezydent Andrzej Duda w liście do uczestników piątkowej uroczystości wręczenia certyfikatów wpisu na tę listę. Jak napisał prezydent, "uroczystość wpisuje się w kontekst obchodów stulecia odzyskania przez Polskę niepodległości".

"To dla nas ogromnie ważne, że przedstawiciele największych polskich bibliotek, archiwów oraz środowiska naukowego wchodzący w skład polskiego komitetu programu UNESCO +Pamięć Świata+ wskazali listę 19 obiektów, które ściśle wiążą się z tym jubileuszem. Są to oryginały dokumentów historycznych ilustrujących dążenia Polaków do niepodległości, archiwalna dokumentacja ukazująca proces powstawania i działania formacji wojskowych walczących o suwerenność w okresie przełomowym już od 1914 r., ale także akty normatywne i dokumenty z okresu budowania niezależnej państwowości i znaczenia gospodarczego II RP" - wyjaśnił w liście.

Andrzej Duda zaznaczył, że wszystkie wyróżniane obiekty są "cennymi dokumentami, pieczołowicie przechowywanymi i poddawanymi konserwacji". "Są one ważnym czynnikiem edukacji umożliwiającej refleksję nad historią, a przez to rozwijanie świadomości dotyczącej własnej tożsamości, lepszego rozumienia siebie i innych oraz przyjmowania postawy szacunku do wspólnej przeszłości. Dlatego z wielkim uznaniem i wdzięcznością myślę o wspaniałej pracy, jaką wykonują polscy historycy, konserwatorzy i archiwiści dla zachowania dziedzictwa dokumentacyjnego i upowszechniania dostępu do nich" - napisał.

Wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego Piotr Gliński wyraził przekonanie, że dzięki wpisowi na Polską Listę Krajową Programu UNESCO "Pamięć świata" obiekty będą nie tylko podlegały jeszcze większej ochronie, ale staną się także "znakiem rozpoznawczym polskości, przyczyniając się do szerzenia wiedzy nt. historii Polski i Polaków".

Zwrócił uwagę, że wśród uhonorowanych obiektów znajdują się autografy "tak ważnych dla ówczesnych Polaków powieści, jak +Przedwiośnie+ Stefana Żeromskiego czy +Trylogia+ Henryka Sienkiewicza".

"Wiele z obiektów ma wymiar symboliczny, jak np. Traktat Pokojowy z Rygi 1921 r., chociaż nie spełniał on być może wszystkich oczekiwań Polaków w owym czasie. Po raz pierwszy na listę trafiły obiekty przechowywane obecnie poza granicami naszego kraju - akta Adiutantury Generalnej Naczelnego Wodza z tzw. archiwum belwederskiego, które znajdują się w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, akta Wydziału Narodowego Polskiego z Muzeum Polskiego w Chicago oraz uchwała Sejmu Królestwa Polskiego z 1831 r. w sprawie wprowadzenia barw narodowych z Biblioteki Polskiej w Paryżu" - powiedział.

Jak dodał, po raz pierwszy wpis na listę uzyskały obiekty utrwalone na innych nośnikach niż papier, wśród nich film "Polonia Restituta" z 1928 r. "Szczególnie jest mi miło, że w ostatniej chwili dołączyły do tej listy dwa bardzo ważne dokumenty tożsamościowe i dokumenty świadczące o nowoczesności polskiego myślenia – powszechna ordynacja wyborcza z 28 listopada 1918 r. i korespondencja dotycząca archiwum Eissa" - zaznaczył.

Wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, generalny konserwator zabytków Magdalena Gawin przypomniała, że ordynacja wyborcza z 28 listopada 1918 r. jako pierwsza zawierała przepis, że do urn wyborczych idą mężczyźni i kobiety, czyli obywatele bez różnicy płci. Wolna Polska została na zawsze połączona z ideą równości obywateli wobec prawa. Ordynacja została podpisana przez ministra spraw wewnętrznych Stanisława Thugutta, premiera Moraczyńskiego i naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego. "Kiedy ostrzegano go, że większość kobiet będzie głosowała na jego przeciwnika politycznego, czyli Romana Dmowskiego, i że być może nie warto jeszcze kobietom nadawać głosu w 1918 r., powiedział +ja nie jestem tu dla lewicy, ja nie jestem tu dla prawicy. Ja jestem tu dla całości+" - opowiadała Gawin.

Prof. Sławomir Ratajski, sekretarz generalny Polskiego Komitetu do Spraw UNESCO podkreślił, że "setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości jest szczególną okazją, aby podkreślić znaczenie dziedzictwa dokumentacyjnego jako źródła pamięci, wiedzy historycznej i wyrastającej z niej świadomości zbiorowej niezbędnej do trwania i rozwoju wspólnot narodowych i społecznych".

Przewodniczący Polskiego Komitetu Programu UNESCO "Pamięć Świata", naczelny dyrektor Archiwów Państwowych dr Wojciech Woźniak zaznaczył, że "III edycja listy jest szczególna". Jak tłumaczył komitet programu zdecydował, by wpisać na nią dokumenty związane się z kształtowaniem się niepodległego państwa polskiego, jego struktur społecznych, kulturalnych, gospodarczych, militarnych i politycznych.

Dodał, że "komitet nie wybrał wszystkich ważnych dokumentów konstytuujących niepodległą Polskę, ale wybrał te, które szczególnie pokazują przemiany związane z kształtowaniem się niepodległej RP".

Certyfikaty odebrali dyrektorzy instytucji, które przechowują dane dokumenty. Wśród aktualnie wyróżnionych obiektów znalazły się m.in. pierwodruk broszury Józefa Pawlikowskiego z 1800 r. "Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?". Dyrektor Biblioteki Narodowej w Warszawie Tomasz Makowski zaznaczył, że "ta broszura została wydana pięć lat po utracie niepodległości. Powstała w kręgu Tadeusza Kościuszki, niektórzy twierdzą, że był on współautorem tego tekstu" - opowiadał. Makowski zaznaczył, że jest to jedyny zachowany egzemplarz pierwszej edycji. Dyrektor zaprezentował również autograf "Przedwiośnia" Stefana Żeromskiego z ok. 1921–1924 r.

Zastępca dyrektora Archiwum Akt Nowych Mariusz Olczak przedstawił "Dekret Rady Regencyjnej z dnia 31 października 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki

i kultury". "Jest to jeden z niewielu zachowanych przez Archiwum Akt Nowych dokumentów sprzed 1939 r" - mówił. Dodał, że niektóre zapisy kodyfikowane w tym dokumencie, który został przyjęty w 1919 r. obowiązują do dziś, choćby "pojęcie zabytku oraz obowiązku opieki instytucji państwa nad zabytkami" - wyjaśnił.

Radosław Kałużniak, p.o. dyrektora Narodowego Archiwum Cyfrowego w Warszawie, powiedział, że wpisany na listę film "Polonia Restituta" z 1928 r. jest pierwszym filmem wpisanym na Polską Listę Krajową Programu UNESCO "Pamięć Świata".

Dariusz Wieromiejczyk, dyrektor Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, poinformował, że FINA pracuje nad rekonstrukcją tego filmu. Będzie ona gotowa na początku przyszłego roku.

W drugiej części uroczystości nastąpiło otwarcie wystawy przygotowanej we współpracy z instytucjami przechowującymi uhonorowane wpisem egzemplarze. Odwiedzający będą mogli obejrzeć wystawę "Pamięć Polski. Dokumenty Niepodległej" prezentującą eksponaty z listy w Belwederze w dniach 29 i 30 września. Wstęp wolny.

Program Pamięć Świata powstał z inicjatywy UNESCO w 1992 r. Jego celem jest utrwalanie wielowiekowego dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości nie tylko poprzez podejmowanie działań na rzecz jego ochrony, ale też upowszechnianie wiedzy o nim i jak najszersze udostępnianie społeczeństwu.

Tegoroczne wydarzenie zostało objęte patronatem narodowym Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości 1918-2018.

autorki: Olga Łozińska, Daria Porycka

oloz/dap/ wj/