„Śląsk – droga do Niepodległej” na stulecie niepodległości Polski

Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach, katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej oraz Instytut Historii Uniwersytetu Śląskiego (UŚ) w Katowicach na realizację projektu „Śląsk – droga do Niepodległej” uzyskały grant z Programu Dotacyjnego Niepodległa.

Setna rocznica odzyskania niepodległości Polski przypada w 2018 r. Inicjatywy upamiętniające wydarzenia oraz osoby związane z odzyskaniem, a także utrwaleniem polskiej niepodległości będą realizowanie w latach 2017-21.

Dyrektorka świętochłowickiego muzeum Halina Bieda poinformowała podczas środowej konferencji w Katowicach, że kilkanaście instytucji z woj. śląskiego, m.in. katowicki IPN i Zespół Pieśni i Tańca Śląsk, zwróciło się z apelem do ministra kultury Piotra Glińskiego, aby rocznicowy program został przedłużony do 2022 r. - dopiero wtedy na Śląsku będzie można mówić o 100-leciu niepodległości.

„Otrzymaliśmy odpowiedź pozytywną – że najprawdopodobniej ten program dotacyjny będzie przesunięty o rok i będziemy mogli aplikować jeszcze do 2022 r.” - powiedziała Bieda.

Wyjaśniła, że w ramach przedsięwzięcia „Śląsk – droga do Niepodległej” zrealizowano wystawę prezentującą wydarzenia z tamtego okresu. Będzie ją można oglądać w różnych częściach kraju. Muzeum w Świętochłowicach przygotowało też wystawę pt. „Sfrunął na Śląsk orzeł biały…”, poświęconą powstaniom śląskim, która może być prezentowana także na wolnym powietrzu.

Po raz kolejny odbędzie się „Klasówka powstańcza”, czyli konkurs wiedzy historycznej o powstaniach śląskich. Odrębnym pomysłem jest wydany pakiet edukacyjny, na który składa się sześć scenariuszy lekcji i karty edukacyjne z informacjami historycznymi. Ryszard Mozgol z IPN mówił, że przygotowane scenariusze dotyczą m.in. odbioru powstań śląskich i plebiscytu w różnych częściach kraju, znaczenia powstań śląskich i poszukiwania ich lokalnych bohaterów, a także polskiej i niemieckiej propagandy plebiscytowej.

Dr hab. Maciej Fic z Instytutu Historii UŚ powiedział, że pomysłodawcom zależało na tym, by o powstaniach mówić nie tylko w sposób spotykany na typowych lekcjach. Stąd pomysł wydania kart edukacyjnych. Zawierają one fotografie i informacje historyczne, ale też można je używać do popularnych gier. „Pozwalają uczyć się o powstaniach, niejako przez zabawę” - powiedział.

Sprawa przynależności państwowej Górnego Śląska, należącego wcześniej do państwa niemieckiego, ważyła się w latach 1919-21. Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. wzmogło działający tam polski ruch narodowy, zwalczany przez niemiecką administrację i wojsko. Walka o wpływy narodowe skutkowała m.in. trzema powstaniami śląskimi w latach 1919-21.

Zorganizowany w celu wyznaczenia nowych granic plebiscyt na Śląsku odbył się 20 marca 1921 r. W głosowaniu dopuszczono udział osób, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska. Wobec ściągnięcia z Niemiec blisko 200 tys. emigrantów, głosujący za przynależnością do Polski okazali się mniejszością i stanowili 40,3 proc.

Komisja Plebiscytowa zdecydowała o przyznaniu prawie całego obszaru Niemcom. Jednak po III Powstaniu Śląskim zdecydowano o korzystniejszym dla Polski podziale Górnego Śląska. Z obszaru plebiscytowego do Polski przyłączono 29 proc. obszaru i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna.

15 czerwca 1922 r. Komisja Międzysojusznicza zawiadomiła rządy Polski i Niemiec, że w ciągu miesiąca powinny objąć przyznane im terytoria Górnego Śląska. Przejmowania kolejnych terenów przez strony konfliktu dokonywano w kilku etapach.

W Katowicach 17 czerwca 1922 r. rozwiązano najpierw miejscową policję, jej miejsce zajęła przybyła z Polski policja piesza, a kilka dni później - konna. 19 czerwca na katowickim Rynku odbyła się parada wchodzących w skład wojsk alianckich oddziałów francuskich i ich wymarsz z Katowic. Uroczystość powitania Wojska Polskiego odbyła się dzień później. 16 lipca 1922 r. odbyła się natomiast w Katowicach uroczystość zjednoczenia Górnego Śląska z Polską przez symboliczne przejęcie ziemi śląskiej przez rząd RP. Podpisano wówczas Akt Objęcia Górnego Śląska przez Polskę.

Późniejsza, sierpniowa wizyta na Górnym Śląsku naczelnika państwa, marszałka Józefa Piłsudskiego, rozpoczęła kolejny okres państwowości polskiej w części Górnego Śląska. Marszałek odwiedził kilka miast i odznaczył zasłużonych dla sprawy polskiej. We wrześniu odbyły się wybory do Sejmu Śląskiego, którego funkcjonowanie w ramach autonomii śląskiej zagwarantował Statut Organiczny Województwa Śląskiego - ustawa konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego z 15 lipca 1920 r.

Autonomiczne województwo śląskie z Sejmem Śląskim i Skarbem Śląskim stanowiło nieodłączną część Rzeczypospolitej Polskiej, mimo że w okresie przejściowym - do 1937 r. - obowiązywały tam prawa gwarantowane ludności polskiej i niemieckiej na całym Górnym Śląsku przez polsko-niemiecką konwencję genewską z 15 maja 1922 r.(PAP)

autor: Krzysztof Konopka

edytor: Paweł Tomczyk

kon/ pat/