Wystawa „Pomnik. Europa Środkowo-Wschodnia 1918–2018” w warszawskiej Królikarni

Wystawa "Pomnik. Europa Środkowo-Wschodnia 1918-2018" jest centralnym punktem projektu badawczego poświęconego rzeźbie monumentalnej w Europie Środkowo-Wschodniej. Projektem tym Królikarnia włącza się w 2018 r. w obchody stulecia odzyskania przez Polskę Niepodległości – poinformowali PAP organizatorzy wydarzenia.

"W wyniku I wojny światowej powstało 10 nowych państw, które starały się określić kształt swojej tożsamości. A rzeźby, pomniki, które tworzą krajobraz naszych wartości, są świadectwem tych dążeń i zmian" – powiedziała PAP kuratorka wystawy Agnieszka Tarasiuk. "Pomniki często bywają przedmiotem sporów. Upamiętniają mężów stanu, bohaterów i ofiary wojen, reprezentują wyznawane wspólnie ideały, +zaludniają+ miasta, dominują w krajobrazie. Dla władz są narzędziem konstruowania zbiorowej tożsamości. Wraz ze zmianami granic i porządków politycznych pomniki minionej epoki burzy się, przerabia i przemianowuje" - dodała Tarasiuk.

"Pokazujemy pomniki ważne ze względów artystycznych, historycznych lub społecznych, powstałych na terenie Polski oraz innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1918–2018. Najwięcej jest jednak polskich, zwłaszcza Xawerego Dunikowskiego, począwszy od jego pomnika wdzięczności Ameryce, który w 1922 r. stanął na Krakowskim Przedmieściu" – mówi kuratorka.

"Wystawa nie jest wyłącznie przeglądem historycznym – dotyczy również toczących się współcześnie debat, które związane są często z tzw. trudnym dziedzictwem" – zaznaczyła kuratorka. "Na wystawie pokazujemy m.in. przeniesiony z Sejn fragment pomnika Matki Polki, zdemontowany zgodnie z +ustawą dekomunizacyjną+ z dnia 1 kwietnia 2016, znowelizowaną 14 grudnia 2017, w latach 1970–1982 noszący nazwę pomnika XXV-lecia PRL. W czasie, gdy monument będzie prezentowany na wystawie, w Sejnach odbędą się konsultacje społeczne dotyczące jego przyszłości. Mieszkańcy oraz władze zadecydują, czy ma wrócić do przestrzeni miejskiej, a jeżeli tak, pod jaką nazwą. Ostatnio toczy się również głośna dyskusja wokół pomnika Czynu Powstańczego projektu Xawerego Dunikowskiego na Górze Świętej Anny" – dodaje Tarasiuk.

Wystawa opowiada zatem i o pomnikach, które pomimo niezaprzeczalnej wartości artystycznej bywają krytykowane ze względu na upamiętniane wydarzenia i siły polityczne. "Taki los przypadł zapomnianym i w ostatnich latach na nowo podziwianym za ich niezwykłą, modernistyczną formę, a znanym pod zapożyczoną z serbskiego i chorwackiego nazwą spomeników, m.in. Vojana Bakicia w Chorwacji czy pomnika Ofiar Walk Wewnętrznych po II wojnie światowej autorstwa Władysława Hasiora, znanego również pod nazwą Organ" - zauważa kuratorka.

Na wystawie obejrzeć też można "gruzy i szczątki pomników", np. fragment pomnika Feliksa Dzierżyńskiego z Placu Bankowego czy ostatnio "dekomunizowany" pomnik Armii Czerwonej z Parku Skaryszewskiego w Warszawie.

"Poprzez zestawienie przykładów z różnych krajów chcemy zbadać, czy z perspektywy pewnej wspólnoty doświadczeń Polski i innych postsocjalistycznych krajów Europy Środkowo-Wschodniej można mówić o podobieństwach form, logiki i dynamiki losów środkowoeuropejskich pomników – o właściwej dla całego regionu specyfice lokalnych aktywności związanych z upamiętnieniami" – podsumowuje kuratorka.

Obok przekrojowej wystawy "Pomnik. Europa Środkowo-Wschodnia 1918–2018" na projekt składają się jeszcze dwie ekspozycje: "Ivan Meštrović / Józef Piłsudski" w Kordegardzie, galerii Narodowego Centrum Kultury, poświęcona przedwojennemu projektowi pomnika marszałka w Warszawie oraz planowana na 2019 rok wystawa w galerii Biuro Wystaw, a także strona internetowa, konferencja naukowa, cykl spacerów oraz publikacja książkowa. Projekt jest realizowany we współpracy z Instytutem Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego, Narodowym Centrum Kultury, Narodowym Archiwum Cyfrowym, TVP Kultura oraz Fundacją Polskiej Sztuki Nowoczesnej.

Wystawa, którą przygotował zespół kuratorski Agnieszka Tarasiuk, Hubert Czerepok i Ania Miczko, trwać będzie w Królikarni do 10 kwietnia 2019 r. (PAP)

Autor: Anna Bernat

krap/