Józef Haller (1873-1960)

Urodził się 13 sierpnia 1873 r. w Jurczycach koło Krakowa, w rodzinie ziemiańskiej.

Początkowo uczęszczał do niemieckiej szkoły powszechnej we Lwowie. Od 1883 r. był uczniem niższej szkoły realnej w Koszycach.

W 1890 r. wstąpił do wyższej szkoły realnej (korpusu kadetów) w Hranicach, a po jej ukończeniu studiował na wydziale artylerii w Akademii Wojsko-Technicznej w Mödling.

18 sierpnia 1895 r. został mianowany podporucznikiem i przydzielony do 11 pułku artylerii we Lwowie.

W 1898 r. dowodził kadrą 31 i 33 pułku artylerii w Stanisławowie.

W 1901 r. objął funkcję instruktora w szkole jednorocznych ochotników X i XI korpusu, zostając w 1905 r. jej komendantem.

W 1909 r. uzyskał awans na stopień kapitana, a następnie został dowódcą 43 dywizjonu haubic Obrony Krajowej.

W 1910 r. otrzymał urlop długoterminowy.

1 grudnia 1911 r. przeszedł w stan spoczynku i wydzierżawił majątek Wysocko pod Brodami.
Zajął się pracą społeczną w ruchu spółdzielczym, pełniąc m.in. od 1912 r. funkcję inspektora w Towarzystwie Kółek Rolniczych we Lwowie.

W 1912 r. został członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz głównym organizatorem Polowych Drużyn „Sokoła” w okręgu lwowskim. W okresie tym współpracował również z ruchem skautowskim.

Po wybuchu I wojny światowej na krótko zmobilizowany do armii austriackiej. Przeniesiony następnie do powstającego we Lwowie Legionu Wschodniego, stał się jednym z jego organizatorów.

29 sierpnia 1914 r., dowodząc 1 pułkiem piechoty, opuścił wraz z Legionem Lwów, kierując się na zachód.

Po likwidacji Legionu Wschodniego 26 września 1914 r. w stopniu kapitana objął dowodzenie nad I bat. 3 pułku piechoty Legionów Polskich.

Na początku października 1914 r., po przeniesieniu na front wschodniokarpacki, objął dowództwo nad I i IV bat. 3 pp Leg., a następnie nad całym pułkiem.

12 października podległe mu oddziały 3 pp Leg. po potyczce z Kozakami zajęły Rafajłową.

24 października wziął udział w zakończonych sukcesem walkach o Nadwórną. Dzień później uzyskał stopień majora.

29 października uczestniczył w ciężkich bojach pod Mołotkowem.

W walkach pod Pasieczną 9 listopada 1914 r. został ranny.

20 listopada 1914 r. awansowany do stopnia podpułkownika. Kika dni później objął dowództwo grupy Rafajłowa-Zielona, które sprawował do marca 1915 r.

14 marca 1915 r. awansowany do stopnia pułkownika, rozpoczął działania organizacyjne związane z formowaniem II Brygady.

5 maja 1915 r. uległ ciężkiemu wypadkowi samochodowemu pod Częstochową. Do służby powrócił dopiero w czerwcu 1916 r., po wielomiesięcznym pobycie w szpitalach w Częstochowie i Wiedniu.

13 lipca 1916 r. mianowany został dowódcą II Brygady Legionów. Pozostał nim również po kryzysie przysięgowym z lipca 1917 r., wchodząc wraz z nią w skład Polskiego Korpusu Posiłkowego.

W nocy z 15 na 16 lutego 1918 r. w proteście wobec postanowień traktatu brzeskiego będąca pod jego rozkazami II Brygada przedarła się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i 6 marca połączyła się z oddziałami II Korpusu Polskiego w Sorokach.

10 marca 1918 r. mianowany dowódcą 5 Dywizji Strzelców Polskich.

28 marca tego roku objął dowództwo nad II Korpusem, otrzymując jednocześnie stopień generała.

11 maja 1918 r. na czele II Korpusu stoczył pod Kaniowem bitwę z przeważającymi liczebnie wojskami niemieckimi. W jej wyniku oddziały Korpusu zostały rozbite.

Unikając niewoli dotarł do Moskwy, a następnie przez Murmańsk do Francji.

17 lipca 1918 r. wszedł w skład Komitetu Narodowego Polskiego, który 4 października 1918 r. wyznaczył go dowódcą Armii Polskiej we Francji.

Po powrocie do Polski od kwietnia do 2 czerwca 1919 r. był dowódcą Frontu Połudnowo-Wschodniego. Pełniąc tę funkcję kierował zwycięską ofensywą przeciwko Ukraińcom we wschodniej Małopolsce. Następnie do 25 września 1919 r. dowodził Frontem Południowo-Zachodnim.

30 sierpnia tego roku mianowany generałem broni.

Pod koniec października 1919 r. powierzono mu dowództwo Frontu Pomorskiego. Od stycznia 1920 r. stojąc na jego czele przejmował ziemie pomorskie przyznane Polsce Traktatem Wersalskim.

Od 22 stycznia 1920 r. do 24 listopada 1924 r. był przewodniczącym Tymczasowej Kapituły Orderu Virtuti Militari.

W trakcie wojny polsko-bolszewickiej 1 lipca 1920 r. został członkiem Rady Obrony Państwa oraz Generalnym Inspektorem Armii Ochotniczej.

31 lipca 1920 r. mianowany dowódcą Frontu Północno-Wschodniego, a 10 sierpnia Frontu Północnego. Dowodził nim do 2 września tego roku.

20 października 1920 r. objął funkcję przewodniczącego Najwyższej Komisji Opiniującej i wszedł w skład Ścisłej Rady Wojennej.

Od 7 stycznia 1921 r. był Generalnym Inspektorem Artylerii.

Pomiędzy 22 listopada 1922 r. a 5 października 1923 r. pozostawał w stanie nieczynnym. W tym okresie był posłem do Sejmu z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej.

Po rezygnacji z mandatu poselskiego, powrócił do służby wojskowej.

5 października 1923 r. został ponownie Generalnym Inspektorem Artylerii.

Aktywnie działał w PCK, Związku Hallerczyków, Akcji Katolickiej, Sodalicji oraz ZHP, którego był przewodniczącym od lipca 1920 r. do lutego 1923 r.

W czasie zamachu majowego opowiedział się po stronie rządu, kierując działaniami na terenie Wielkopolski i Pomorza.

16 czerwca 1926 r. został zwolniony ze stanowiska i przeniesiony 31 lipca tego roku w stan spoczynku.

Następnie prowadził gospodarstwo w Gorzuchowie na Pomorzu.

W 1936 r. należał do organizatorów antyrządowego „Frontu Morges”.

Po utworzeniu Stronnictwa Pracy w 1937 r. był prezesem jego Rady Naczelnej.

We wrześniu 1939 r. przekroczył granicę polsko-rumuńską i przez Jugosławię przedostał się do Francji.

3 października 1939 r. mianowany został ministrem bez teki w rządzie gen. Władysława Sikorskiego. Następnego dnia powołany do służby czynnej, pozostawał w dyspozycji Naczelnego Wodza.

10 października 1939 r. stanął na czele komisji mającej wyjaśnić przyczyn klęski wrześniowej.

Od końca grudnia 1939 r. do maja 1940 r. przebywał w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, przekonując m.in. tamtejszą Polonię do wstępowania w szeregi powstającego we Francji Wojska Polskiego.

Po klęsce Francji przedostał się w lipcu 1940 r. do Wielkiej Brytanii. W gabinecie gen. Sikorskiego pełnił funkcję kierownika działu oświaty.

Po jego śmierci 14 lipca 1943 r. podał się do dymisji.

Do 1947 r. pozostawał w dyspozycji Naczelnego Wodza.

Po wojnie zamieszkał w Londynie. Aktywnie uczestniczył w emigracyjnym życiu politycznym, będąc m.in. od 1948 r. członkiem zarządu Stronnictwa Pracy.

Zmarł 4 czerwca 1960 r. w Londynie. Pochowany został na cmentarzu Gunnersbury.

W 1993 r. jego szczątki powróciły do kraju i zostały złożone w kościele garnizonowym pod wezwaniem św. Agnieszki w Krakowie.

Józef Haller odznaczony był m.in.: Orderem Orła Białego, Virtuti Militari V kl. oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych. (PAP)

mjs